Spor diş hekimliği; sporla ilişkili diş yaralanmaları, ağız hastalıklarının önlenmesi, tedavisiyle ilgilenen spor hekimliği dalıdır. Özellikle amatör ve genç sporcular, daha büyük ağız yaralanmaları riskiyle karşı karşıyadır. Kişiye özel olarak tasarlanıp yapılan sporcu plaklarının (mouthguard – ağız koruyucu) endikasyonu artmıştır. Ayrıca yaralanmaları önlemede olan etkinliği, bu konuda yapılan birçok araştırma ve çalışmalarda gösterilmektedir. Ancak Sporcu Plaklarının koruma etkinliklerinin tam olabilmesi için yapılan sporun özellikleri, yaş grubu, malzeme seçimi, koruma tasarımı ve kullanım zamanı doğru belirlenmeli ve uygulanmalıdır.
Dişlerin boyun bölgelerinde gerçekleşen aşınmalar veya çürükler gibi bazı diş problemleri, olumsuz beslenme alışkanlıklarından, ağız hijyen eğitimi eksikliğinden veya parafonksiyonel bir yükten kaynaklanabildiği gibi kişinin rutin yaptığı spor ya da egzersizlere bağlı olarak da görülebilir. Örneğin yüzücüler, potansiyel olarak asidik sulu ortam nedeniyle özellikle dişlerinde erozyon riskine sıklıkla maruz kalmaktadırlar.
FDI World Dental Federation genel kurulu tarafından Eylül 2016’da Polonya’nın Poznań kentinde kabul edilen bir çalışmaya göre, spor içecekleri ve sıvı veya katı gıda takviyeleri şeklinde alınan ürünler, yüksek serbest şeker ve asidik içerikleri nedeniyle diş sert dokularında önemli zararlara neden olabilirler.
Şekersiz spor ve enerji içecekleri çeşitlerinin de asidik olduğu ve bu nedenle diş erozyonuna (aside bağlı diş aşınmasına) neden olabileceği unutulmamalıdır. Bir sporcunun ağız ve genel sağlığının tüm yönleri performansını etkiler.
2012 Olimpiyat Oyunları sırasında 399 sporcu üzerinde yapılan ve FDI World Dental Federation’da yayınlanan bir anket sonucuna göre sporcuların,
% 55.1’inde diş çürüğü,
orta ila şiddetli diş erozyonu (aside bağlı diş aşınması); % 44.6’sında ve
% 76’sında lokalize veya generalize dişeti iltihabına kadar değişen periodontal (dişeti hastalığı) hastalıklar olduğu tespit edilmiştir.
Kötü ağız-diş sağlığı, sporcunun performansını olumsuz şekilde etkiler. Bu nedenle, düzenli olarak spor yapan kişilerin erozyon (aside bağlı diş aşınması), diş çürüğü, xerostomi (ağız kuruluğu) ve travma gibi diş rahatsızlıkları açısından takip edilmeleri büyük önem taşır. Ağız ve diş sağlığını korumak, sporcunun performansını artırmaya yardımcı olur. Özellikle temas sporları yapan kişilerde sporcu plağı kullanımı, ciddi ağız-diş yaralanmalarının önüne geçmekte yardımcı olur.
Sporcu Plağı Nedir?
Örneğin kayakçılarda, bisiklet, motor, araba yarışçılarında kask, dizlik, dirseklik gibi koruyucu ekipmanlar kullanılır. Futbol, boks, basketbol gibi bazı performans sporlarında bu tip ekipmanlar kullanılmasa da olabilecek kazalarda alınan hasarı en aza indirmek için diş hekimleri sporcu plaklarını önermektedir. Genelde bu tip sporlarda var olan kazalar çene ve yüzü etkilemektedir.
Çeneye alınan darbe yumuşak doku hasarının yanında diş ve çene kemiğinde de hasara neden olabilmektedir. Bu zararı en aza indirmek, kişiye özel olarak planlanıp yapılan sporcu plakları ile mümkündür.
Kişinin Ağzına Uygun Sporcu Plağı Nasıl Yapılır?
Sporcuya uygun sporcu plağı, kişinin ağız içi ölçüsü alınarak yapılan, kişinin dişleriyle uyumlu ağız koruyucusudur. Ölçü alındıktan sonra laboratuvara gönderilir ve laboratuvar ortamında yapılır. Sporcu plağı, sporcu taktığında ideal çene pozisyonunu sağlayacak şekilde üretilir. Bu pozisyon çene ekleminin optimal ve rahat pozisyonudur. Çene eklemi rahatsızlığı bulunan kişilerin tedavisinde de bu pozisyon kullanılır.
Doğru şekilde yapılan kişiye uygun ağız koruyucularının, sporcularda şiddetli sarsıntı veya sporla ilgili hafif travmatik beyin yaralanmaları vakalarını azaltmaya yardımcı olabileceğini göstermektedir. Academy for Sports Denstistry eski başkanı olan DMD, MAGD Richard Knowlton, Academy of General Dentistry (2014) dergisinde yayınlanan bir yazısında, sporcu plaklarının sarsıntıları önleyebileceği teorisinin beynin çeneye göre pozisyonuna dayandığını belirtiyor.
Beyin, alt çene ve temporal kemik (kafatasının iki yanında bulunur) arasındaki bağlantıyla oluşturulan çene eklemin (temporomandibular eklemin) hemen üzerinde yer alır. Bir sporcu çenesinden darbe aldığında, bu darbeden gelen sarsıntı beyne gidebilir ve yaralanmaya neden olabilir. Uzmanlar, yeterli kalınlığa ve çene ekleminin doğru pozisyonu ile uyuma sahip olan bir sporcu plağının, bu sarsıntının beyne ulaşmadan önce dağılmasına yardımcı olabileceğini, hasarı önleyeceğini veya en azından hasarı azaltabileceğini bildirmektedirler.
Amerikan Dişhekimleri Birliği (ADA), Sporculara çene, diş, baş yaralanmalarından korunabilmeleri için diş hekimlerinden kendileri için özel olarak üretilmiş bir sporcu plağı (ağız koruyucu) uygulamasını istemelerini belirtmektedir.
