Süt dişlerindeki restore edilemeyecek boyutlardaki çürükler ya da çürük kaynaklı yaygın enfeksiyonlar süt dişlerinin çekimini gerektirebilir. Yer tutucular, erken süt dişi kayıplarında mevcut çene ark boyunu korumak için yapılması gereken apareylerdir.
Arka dişlerde erken süt dişi kaybında, kaybedilen diş, komşu dişlerinin o bölgeye kaymasına ya da devrilmesine neden olur. Bunun sonucunda daimi dişler için gerekli olan ark boyu kısalır, küçük azı dişlerinin ve köpek dişlerinin gelmesi gereken bölge daralır. Ortaya çıkmış daralmaya bağlı olarak da küçük azı ve köpek dişlerinde gömük kalma veya çapraşıklık söz konusu olabilir. Böyle bir durumda da, normalde ortodontik tedavi ihtiyacı olmayacak bir çocukta ortodontik düzeltme gerekliliği ortaya çıkar.
Süt dişi kaybından sonra en fazla kayma ilk 2. haftayla 6. ay arasında oluşur. Dişlerinin çekilmesinin ardından 1 hafta -10 gün içerisinde yara iyileşmesi tamamlanınca, ölçü alınarak, yer tutucu hazırlanmalıdır. Buna karşın 3-4 yaş öncesi çocuklarda köpek dişlerinin arasında erken süt ön dişlerin kaybı sonrası, yer kaybı meydana gelmediği ve yer tutucu yapmaya gerek olmadığı unutulmamalıdır.
Yer tutucu yapımına karar vermek için çekilen röntgende gelişmekte olan küçük azı dişlerinin üstlerindeki kemik seviyesinin miktarı değerlendirilir. Bu dişlerin 1mm kemiği eritip hareket etmeleri en az 6 ay sürer.
Yer tutucu ihtiyacının değerlendirilmesinde hastanın dental yaşı kronolojik yaşından çok daha önemlidir. Diş yaşı, dişlerin kron ve köklerinin kireçlenme ve sürme zamanı ve bunların sırasıyla ilgilidir. Dişler genellikle köklerinin 3/4’ü tamamlanınca sürerler. Kökün 3/4’ü tamamlanmadan kemik kaybı olmuşsa sürmenin hızlanacağına güvenilmemelidir ve yer tutucu yapılmalıdır.
Yer tutucuya karar vermek için öncelikle periapikal yada her 2 diş arkının da izlenebileceği daha geniş kapsamlı olan panoramik filmler alınmalıdır. Filmlerden sürmemiş daimi dişin kök gelişimi ve üzerindeki kemik miktarı incelenerek, çocuğun diş yaşı hakkında yeterli bilgi elde edilerek yer tutucu yapılmasına karar verilmelidir.
Yer tutucu aparey yerleştirilmesini ve takip sürecini, hasta-hekim iş birliği kadar ebeveyn-hekim işbirliği de etkilemektedir. Eğer mevcut durum tedavi edilmezse, gelecekte okluzyon bozukluklarına neden olabileceği ebeveynlere açıklanmalıdır. Aynı zamanda yer tutucuların takibi de çok önemlidir. 4-6 ay aralıklarla mutlaka kontrol edilmelidir. Yer tutucuda bir gevşeme söz konusu ise kısa sürede hasta geldiğinde, aynı yer tutucu tekrar yapıştırılabilir.
Üst yada alt çenede tek diş kaybında tek yada çift taraflı olarak uygulanabilir. Uygulaması ve hasta tarafından kullanımı son derece kolaydır. Daimi diş sürmeye başladığında kolayca yerinden çıkarılabilir. Bu yer tutucular daha az yer tutarlar ve çocuklarda uyum ihtiyacı gerektirmezler
Alt çenede birden fazla ya da çift taraflı diş kayıplarında lingual ark uygulanır. Sabit bir yer tutucu olduğu için kullanımı kolaydır ve hasta uyumu gerektirmez. Birden fazla dişin yerini korur.
Üst çenede birden fazla diş kaybı olduğunda kullanılan bir apareydir. Nance apareyi, azı dişlerinden destek alarak damak kubbesine bir akrilik buton aracılığıyla yaslanır. Dolayısıyla damak kubbesinden destek alarak azı dişlerinin öne doğru kaymasını önler. Sabit bir aparey olduğu için kullanımı kolaydır.
Alt çenede birden fazla ya da çift taraflı diş kayıplarında lingual ark uygulanır. Sabit bir yer tutucu olduğu için kullanımı kolaydır ve hasta uyumu gerektirmez. Birden fazla dişin yerini korur.
Bazen travma yada yaygın diş çürüğü nedeniyle süt kesici dişlerden bir ya da birkaç tanesinin kaybı söz konusu olabilir. Süt azı dişlerine bant yerleştirilerek kesici bölgesine doğru uzanan metal bir bar üzerine akrilik dişler yerleştirilir. Böylece küçük yaştaki çocukların kaybedilen konuşma ve fonasyonları geri kazandırılmış olur. Ayrıca estetik açıdan çocuğu pozitif etkiler. Dişsiz bölge uyarılarak, daimi dişlerin sürmesi kolaylaşır.
Dişler, travma sonrası farklı sürelerde dayanabilirler. Bazı durumlarda, dişler hemen kaybedilebilirken bazı durumlarda yıllarca dayanabilirler. Bu nedenle, diş travmaları ciddiye alınmalı ve en kısa sürede bir diş hekimine başvurulmalıdır.
Diş travmalarının tedavisi, dişin ciddiyetine ve tipine göre değişir. Tedaviler arasında diş rengini düzeltmek için estetik dolgular, dişin kökünü korumak için kanal tedavisi, dişin yer değiştirmesi için ortodontik tedavi ve dişin çıkarılması yer alabilir.
Diş travması sonrasında yapılacak ilk şey, diş hekimine hemen başvurmaktır. Eğer diş kaybedilmişse, dişi bulup su veya süt ile yıkayarak diş hekimine götürmek önemlidir. Diş hekimine ulaşana kadar ağrıyı hafifletmek için buz uygulayabilirsiniz.
Diş travmasından sonra en kısa sürede diş hekimine başvurmak önemlidir. Eğer diş kaybedilmişse, dişi 30 dakika içinde diş hekimine götürmek gerekir. Diş hekimine ne kadar erken başvurulursa, dişin kurtarılma şansı o kadar yüksek olur.
